مفهوم اصلی میزان عزم ایران برای بهبود روابط اقتصادی با آمریکا را مورد بررسی قرار می‌دهد. ایران با ارائه پیشنهاداتی از جمله دسترسی به بازار 90 میلیونی و ذخایر انرژی عظیم، به جای دفاع، از موضع قدرت برخورد می‌کند و می‌کوشد تا منافع اقتصادی را به عنوان عامل اصلی گفتگوها پیش ببرد.
جزئیات مهم این روند شامل پیش‌بینی فرصت تریلیون‌دلاری برای سرمایه‌گذاران آمریکایی است. ایران همچنین به دنبال همکاری‌های حامی فناوری و صنایع پیچیده است و بر انجام پروژه‌های زیرساختی هسته‌ای تأکید دارد. پیشنهاد همکاری‌های عمیق در حوزه‌های انرژی و پتروشیمی میتواند موجبات تعمیق روابط بین دو کشور را فراهم آورد.
نتیجه‌گیری این تحلیل بیانگر آن است که ترکیب اهداف سیاسی و اقتصادی به ایجاد معادله‌ای برد-برد در مذاکرات منجر خواهد شد. با فراهم کردن فرصت‌های شغلی و رشد اقتصادی برای آمریکا، ایران در تلاش است تا اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب کند و مشکلات ساختاری داخلی را نیز همزمان با این توافقات حل کند، تا زمینه‌ساز بهبود روابط و ثبات در خاورمیانه شود.
با پیشرفت محسوس مذاکرات هسته‌ای و ظهور نشانه‌های گشایش در دیپلماسی واشینگتن-تهران، ایران این بار نه در موضع تدافعی، بلکه از جایگاه قدرت اقتصادی وارد میدان شده است. پیشنهاد دسترسی شرکت‌های آمریکایی به بازار حدود ۹۰ میلیون نفری ایران و ذخایر عظیم نفت و گاز – که با سهمی نزدیک به ۱۸ درصد از کل ذخایر جهان رتبه برتر را دارد – نشان می‌دهد تهران قصد دارد شرط‌های خود را به شکلی هوشمندانه و به‌موازات فشار دیپلماتیک تنظیم کند.
در این میان، برخی کارشناسان معتقدند این رویکرد دقیقاً بازتاب تجربه‌های موفق مذاکرات دیگر کشورهاست و میتواند نقطه عطفی در معادلات منطقه‌ای باشد.
بازار ۹۰ میلیونی، کلیدی برای تعمیق روابط
عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه، در یادداشتی در واشینگتن‌پست تأکید کرد که لغو یا تعلیق تحریم‌ها میتواند «فرصتی تریلیون‌دلاری» برای سرمایه‌گذاران آمریکایی فراهم کند. ارزیابی‌های صندوق بین‌المللی پول نیز نشان می‌دهد اقتصاد ایران، اگرچه زیر بار تحریم‌ها متحمل زیان‌های سنگین شده، اما در صورت بازگشت به رشد سالانه ۴ تا ۵ درصد، ظرفیت تبدیل شدن به موتور ثبات اقتصادی منطقه را دارد.
فرصت سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای
عراقچی با اشاره به پروژه‌های زیربنایی هسته‌ای، از «ده‌ها میلیارد دلار قرارداد بالقوه» سخن گفته که میتواند هم صنعت هسته‌ای ایران را مدرن و هم فناوری و اشتغال در ایالات متحده را تقویت کند.
این نکته نشان می‌دهد تهران می‌خواهد از عنصر اعتماد متقابل بهره برده و صنایع پیچیده را در زنجیره همکاری قرار دهد؛ مسیری که اگرچه ریسک‌های نظارتی و سیاسی به همراه دارد، اما تجربه نشان داده در بلندمدت سطح بالایی از انتقال دانش و فناوری را ممکن می‌سازد.
هزینه جنگ یا سود توسعه
الی گرانمایه، پژوهشگر ارشد در شورای اروپایی روابط خارجی، توضیح می‌دهد ایران با برجسته کردن «هزینه یک‌تریلیون‌دلاری جنگ» در برابر «فرصت یک‌تریلیون‌دلاری توسعه»، واشینگتن را با جمع‌بندی اقتصادی در برابر یک معادله روشن قرار داده است.
این تاکتیک دقیقاً پویایی مذاکرات با روسیه و چین را به یاد می‌آورد؛ جایی که نشان داده اولویت‌بندی منافع اقتصادی میتواند مؤثرترین محرک برای توافق‌های پایدار باشد.
گفت‌وگو به جای تقابل
چهار دهه خصومت سیاسی و نظامی میان تهران و واشینگتن، زیرساخت‌های همکاری اقتصادی را عملاً از بین برده بود؛ اما اکنون که تمایلی برای حل اختلافات هسته‌ای به وجود آمده، ایران همگام با بررسی‌های دقیق کارشناسی، پیشنهاد کرده پیش‌شرط تکنولوژیک و مالی توافق، همکاری عمیق در حوزه‌های انرژی، پتروشیمی و زیرساخت حمل‌ونقل باشد.
این روند شاید در نگاه اول نیازمند تغییر جدی در دستگاه سیاست خارجی ایران به نظر برسد، اما دست‌کم گامی منطقی برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای تلقی می‌شود.
لغو تحریم‌های اصلی، شرط راهبردی
تهران شرط کرده تا زمانی که تحریم‌های اولیه – از جمله محدودیت فروش نفت و قطع دسترسی به سیستم بانکی بین‌المللی – به‌کلی لغو نگردد، هیچ توافق نهایی نخواهد شد. این موضع، چه از منظر نگاه به منافع اقتصادی و چه از منظر حفظ موقعیت چانه‌زنی، تأثیری شگرف بر توان توازن قوای سیاسی دارد؛ چرا که لغو تحریم‌های اولیه، نه تنها درآمدهای نفتی را به شکل چشمگیر افزایش می‌دهد، بلکه امکان مشارکت بانک‌های معتبر جهانی را در تأمین مالی پروژه‌ها میسر می‌کند.
مقام معظم رهبری و چراغ سبز به سرمایه‌گذاران آمریکایی
رئیس جمهور ایران، مسعود پزشکیان، از تمایل رهبر انقلاب برای جذب سرمایه‌های خارجی خبر داده و توضیح داده حضرت آیت الله خامنه‌ای «دلیلی نمی‌بینند سرمایه‌گذاران آمریکایی از بازار ایران محروم باشند».
ترامپ و اقبال به همکاری استراتژیک با ایران
رئیس‌جمهور آمریکا نیز بارها اعلام کرده می‌خواهد «ایران رونق یابد»، مشروط بر آنکه به سلاح هسته‌ای دست نیابد. این جمله، اگرچه در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما در دل خود امکان خواهند داشت الگویی قابل اتکا برای توافق‌های آینده شکل دهد: ایران تضمین می‌دهد بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را ادامه دهد و آمریکا در قبال آن، بازار خود را به روی شرکت‌های ایرانی و سرمایه‌گذاران خارجی باز کند.
بازار نفت و گاز؛ فرصتی ۱۳۵ میلیارد دلاری
تهران اعلام کرده برای نوسازی تأسیسات نفت و گاز به حدود ۱۳۵ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.
همایون فلاح‌شاهی، تحلیلگر نفت شرکت Kpler، می‌گوید:
«این بزرگ‌ترین پروژه زیرساختی منطقه است و اگر شرایط مقرراتی و مالی مناسب فراهم شود، میتواند پای شرکت‌های اروپایی و آسیایی را نیز به ایران باز کند.»
هزینه بالای نوسازی، در عین حال که ریسک پروژه را بالا می‌برد، نشان می‌دهد ظرفیت سودآوری این طرح‌ها برای سرمایه‌گذار جدی است و علاوه بر بازگشت سریع سرمایه، امکان خلق اشتغال گسترده و انتقال فناوری را نیز فراهم می‌کند.
بی‌ثباتی سیاسی و تنش‌های داخلی
هرچند پیشنهاد ایران از منظر اقتصادی جذاب است، اما تحلیل‌گران هشدار می‌دهند حل مشکلات ساختاری داخلی، مانند فساد گسترده و تمرکز بیش از حد دولت در اقتصاد، باید همزمان با توافق‌های بین‌المللی پیگیری شود. رفع این موانع، کلید اعتماد شرکت‌های بزرگ به تعهدات ایران است؛ چرا که سابقه اجرایی ناپایداری در دولت‌های قبلی باعث دودستگی میان دستگاه‌های اقتصادی و سیاست‌گذاری شده و ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش داده است.
بانکداری منزوی؛ گلوگاه تأمین مالی
از سوی دیگر، سیستم بانکی ایران – جدا از تحریم‌ها – هنوز نتوانسته خود را به استانداردهای بین‌المللی تطبیق دهد. این مسئله باعث شده علاقه‌مندان به ورود به بازار ایران، حتی پس از رفع تحریم‌های اولیه، از کار با بانک‌های ایرانی پرهیز کنند.
بنابراین شرط تهران برای ایجاد بستر مناسب، شامل اصلاح قانون پول‌شویی، شفافیت تراکنش‌ها و پشتیبانی حقوقی برای سرمایه‌گذاران خارجی نیز هست؛ خواسته‌ای که اگر اجرایی شود، نه‌تنها در بخش نفت و گاز بلکه در زمینه صنایع خودرو، داروسازی و فناوری اطلاعات نیز تحول‌آفرین خواهد بود.
تهران در پی معادله برد-برد
ایران این بار با آگاهی از تجربه شکست برجام، می‌کوشد با ترکیبی از فشار دیپلماتیک و جذابیت اقتصادی، معادله‌ای فراهم آورد که هر دو طرف از آن بهره برند. ارائه پیشنهادهای شفاف مالی، تضمین‌های حقوقی و تدابیر نظارتی برای سرمایه‌گذاران از یک سو و امتیازهای هسته‌ای و منطقه‌ای از سوی دیگر، چارچوبی فراهم می‌کند که برای واشینگتن هم به‌جای لغو یک‌طرفه تحریم‌ها، فرصت ایجاد شغل و رشد اقتصادی ملموس عرضه کند.
