در ادامه تشدید تحریم‌های غرب علیه روسیه پس از تهاجم به اوکراین، بنیاد تتر در تاریخ ۶ مارس ۲۰۲۵ اقدام به مسدودسازی ۲.۵ میلیارد روبل (معادل ۲۸ میلیون دلار) از دارایی‌های صرافی گارانتکس کرد. این اقدام که همزمان با تحریم‌های شانزدهم اتحادیه اروپا علیه نهادهای مالی روسی صورت گرفت، منجر به تعلیق کامل فعالیت‌های این صرافی و ایجاد نگرانی‌هایی درباره آینده استفاده از استیبل‌کوین‌های متمرکز در دور زدن تحریم‌ها شد. تحلیل داده‌های موجود نشان می‌دهد این رویداد مساله قابل توجهی در به‌کارگیری ابزارهای مالی دیجیتال به‌عنوان اهرم فشار ژئوپلیتیک است و پیامدهای گسترده‌ای برای بازیگران بازارهای رمزارزی در کشورهای تحت تحریم دارد.
پیشینه تاریخی تحریم‌های بین‌المللی و نقش رمزارزها
تحولات نظام تحریمی غرب علیه روسیه پس از ۲۰۲۲
تحریم‌های اعمال‌شده از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه روسیه پس از آغاز جنگ اوکراین، به‌مرور از حوزه سنتی بانکداری به بازارهای مالی نوین گسترش یافته است. شانزدهمین بسته تحریمی اتحادیه اروپا در ۲۶ فوریه ۲۰۲۵، برای نخستین بار یک صرافی رمزارزی روسی به نام گارانتکس را به دلیل «همکاری با بانک‌های تحریم‌شده روسیه و تسهیل دور زدن تحریم‌ها» هدف قرار داد. این تصمیم در ادامه تحریم‌های قبلی وزارت خزانه‌داری آمریکا در آوریل ۲۰۲۲ بود که گارانتکس را به دلیل «پردازش تراکنش‌های مرتبط با گروه‌های باج‌افزار و بازارهای دارکنت» در لیست سیاه قرار داده بود.
جایگاه گارانتکس در اکوسیستم مالی روسیه
صرافی گارانتکس که بطور رسمی در استونی ثبت شده اما عملیات اصلی خود را از مسکو مدیریت می‌کرد، به‌عنوان یکی از کانال‌های اصلی تبدیل روبل به ارزهای دیجیتال برای شهروندان و نهادهای روسی عمل می‌نمود. بر اساس گزارش‌ها، این صرافی تنها در سال ۲۰۲۴ بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار تراکنش پردازش کرده بود که بخش عمده‌ای از آن مربوط به دور زدن محدودیت‌های SWIFT و انتقال سرمایه به خارج از روسیه بود. نقش محوری گارانتکس در حفظ جریان مالی روسیه پس از تحریم‌های ۲۰۲۲، باعث شده بود این پلتفرم به هدفی استراتژیک برای مقامات غربی تبدیل شود.
مکانیسم فنی مسدودسازی دارایی‌ها در شبکه تتر
ساختار متمرکز استیبل‌کوین USDT
بر خلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین، تتر به‌عنوان یک استیبل‌کوین متمرکز از معماری متفاوتی برخوردار است. شرکت Tether Limited با حفظ کنترل انحصاری بر قراردادهای هوشمند این ارز، امکان مسدودسازی (Freeze) آدرس‌های خاص را از طریق لیست سیاه (Blacklist) فراهم می‌کند. این قابلیت که ابتدا برای مقابله با فعالیت‌های غیرقانونی طراحی شده بود، اخیراً به ابزاری برای اجرای تحریم‌های بین‌المللی تبدیل شده است. بر اساس داده‌های بلاک چین، تا مارس ۲۰۲۵ بیش از ۶۵۰ آدرس متعلق به نهادهای روسی و ایرانی در لیست سیاه تتر قرار گرفته‌اند.
فرایند مسدودسازی دارایی‌ها
مسدودسازی ۲۸ میلیون دلار USDT گارانتکس طی سه مرحله انجام شد:
۱. شناسایی آدرس‌های مرتبط با صرافی توسط نهادهای نظارتی اتحادیه اروپا
۲. صدور دستور قضایی به شرکت Tether Limited برای افزودن آدرس‌ها به لیست سیاه
۳. اجرای دستور از طریق به‌روزرسانی قرارداد هوشمند در شبکه‌های اتریوم و ترون.
این فرایند که کمتر از ۷۲ ساعت به طول انجامید، نشان دهنده هماهنگی فزاینده بین نهادهای قانونگذاری سنتی و بازیگران حوزه رمزارزهاست.
پیامدهای ژئوپلیتیک و اقتصادی
تأثیر بر بازار رمزارز روسیه
تعلیق فعالیت‌های گارانتکس سریعا باعث کاهش ۴۰ درصدی حجم معاملات USDT/RUB در صرافی‌های روسی شد. آنتون گورلین، عضو کمیسیون سیاست‌گذاری دیجیتال دوما، این اقدام را «شلیک هشداردهنده به زیرساخت‌های مالی دیجیتال روسیه» توصیف کرد. با این حال، تحلیلگران معتقدند جایگزین‌هایی مانند استیبل‌کوین‌های غیرمتمرکز (مثل DAI) یا استفاده مستقیم از بیت‌کوین ممکن است خلأ ایجادشده را پر کنند.
واکنش‌های بین‌المللی
وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای ضمن تحسین اقدام تتر، آن را «گامی بلند در مسیر مسئولیت‌پذیری صنعت رمزارز» خواند. از سوی دیگر، مقامات روسی این اقدام را نقض اصل حاکمیت ملی و مداخله در امور داخلی دانسته‌اند. جالب آنکه برخی کارشناسان حقوق بین‌الملل، مشروعیت قانونی فریز دارایی‌های دیجیتال در حوزه قضایی ثالث را مورد پرسش قرار داده‌اند.
چالش‌های فنی و امنیتی
آسیب‌پذیری‌های سیستم‌های متمرکز
این رویداد مجدداً نقاط ضعف ذاتی استیبل‌کوین‌های متمرکز را آشکار ساخت. امکان مسدودسازی دارایی‌ها توسط نهاد مرکزی، اصل «غیرقابل مصادره بودن» که از اصول بنیادین ارزهای دیجیتال محسوب می‌شود را زیر سوال برده است. آزمایشگاه کاسپرسکی در گزارش اخیر خود هشدار داده است که ۶۸ درصد از کیف پول‌های فعال روسی USDT در معرض خطر مسدودشدن قرار دارند.
راهکارهای فنی برای کاهش ریسک کاربران ایرانی
کاربران ایرانی برای کاهش رویارویی خود با این ریسک‌ها، به راهکارهایی مانند:
– استفاده از استیبل‌کوین‌های غیرمتمرکز مبتنی بر الگوریتم‌های خودکار (مثل DAI)
– تبدیل سریع USDT به ارزهای غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین
– استفاده از میکسرها و پروتکل‌های حریم‌خصوصی مانند Tornado Cash
روی آورده‌اند. با این حال، مقیاس کوچک این جایگزین‌ها هنوز قادر به پوشش نیازهای کلان مالی نیست.
پیامدهای راهبردی برای بازیگران تحت تحریم
اخطار برای صرافی‌های ایران
اگرچه هیچ صرافی ایرانی تاکنون مشمول تحریم مستقیم قرار نگرفته است، اما تحلیلگران هشدار می‌دهند که تشابهات ساختاری بین مدل کسب‌وکار گارانتکس و صرافی‌های ایرانی ممکن است باعث تکثیر چنین سناریوهایی شود. گزارش مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری ایران نشان می‌دهد ۴۳ درصد از حجم معاملات رمزارزی کشور مبتنی بر USDT است که این وابستگی را به یک نقطه آسیب‌پذیر تبدیل کرده است.
سناریوهای محتمل آتی
کارشناسان چهار سناریو را برای آینده پیش‌بینی می‌کنند:
۱. گسترش دامنه تحریم‌ها به سایر استیبل‌کوین‌های متمرکز مانند USDC
۲. توسعه راهکارهای فنی غیرمتمرکز توسط کشورهای تحت تحریم
۳. شکل‌گیری اتحادیه‌های منطقه‌ای برای ایجاد استیبل‌کوین‌های مشترک
۴. تشدید مقررات KYC/AML در سطح جهانی برای محدود کردن ناشناسی تراکنش‌ها.
تحلیل حقوقی و نظارتی
تناقضات حقوقی در حاکمیت سایبری
مسدودسازی دارایی‌های دیجیتال در حوزه قضایی ثالث، پرسش‌های پیچیده‌ای درباره حاکمیت سایبری ایجاد کرده است. از یک سو، شرکت Tether که در هنگ‌کنگ مستقر است، مشمول قوانین ایالات متحده می‌شود. از سوی دیگر، دارایی‌های مسدودشده در سرورهای تحت حوزه قضایی روسیه قرار داشتند. این تناقض ممکن است زمینه را برای چالش‌های حقوقی بین‌المللی فراهم کند.
تحولات نظارتی اخیر
پس از این رویداد، سازمان تنظیم مقررات ارزهای دیجیتال (DORA) در اتحادیه اروپا پیش‌نهاد ایجاد چارچوب نظارتی یکپارچه برای استیبل‌کوین‌ها را تسریع بخشیده است. بر اساس پیش‌نویس این مقررات، تمامی صادرکنندگان استیبل‌کوین موظف خواهند بود مکانیسم‌های انطباق با تحریم‌ها را در معماری فنی خود بگنجانند.
تأثیرات بلندمدت این اتفاقات بر بازارهای جهانی
تغییر الگوهای تجاری
نمودارهای CoinMarketCap نشان می‌دهند در فاصله ۷۲ ساعت پس از این رویداد، حجم معاملات USDT/RUB حدود ۸۵ درصد کاهش یافته در حالی که معاملات BTC/RUB حدود ۲۰۰ درصد رشد داشته است. این تغییر الگو ممکن است نشانگر مهاجرت سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های غیرمتمرکزتر باشد.
نوسانات قیمتی
اگرچه ارزش بازار تتر در کوتاه‌مدت ۲.۳ درصد کاهش یافت، اما این استیبل‌کوین همچنان با سهم ۶۸ درصدی از بازار، موقعیت مسلط خود را حفظ کرده است. با این حال، نگرانی‌ها درباره تمرکززدایی احتمالی بازار استیبل‌کوین‌ها در حال افزایش است.
کلام آخر و راهکارهای پیشنهادی
این رویداد تاریخی نشان می‌دهد که تحریم‌های بین‌المللی به مرحله جدیدی از بلوغ فنی وارد شده‌اند. در حالی که بازیگران دولتی از ظرفیت‌های نظارتی شرکت‌های متمرکز رمزارزی بهره می‌برند، کشورهای تحت تحریم نیازمند توسعه زیرساخت‌های مالی غیرمتمرکز بومی هستند. ایجاد استیبل‌کوین‌های ملی مبتنی بر طلا یا منابع طبیعی، سرمایه‌گذاری در پروتکل‌های حریم خصوصی لایه ۲، و توسعه چارچوب‌های حقوقی برای حمایت از دارایی‌های دیجیتال باید در اولویت سیاست‌گذاری کشورهایی مانند ایران قرار گیرد. همزمان، جامعه جهانی نیازمند بازتعریف موازین حقوقی برای حفظ توازن بین امنیت ملی و حاکمیت سایبری است.
