آن که میخندد هنوز خبر را نشنیده است؛ مقدمه ای بر پول دیجیتال بانک مرکزی

پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به سرعت به یکی از موضوعات داغ در حوزه اقتصاد و فناوری تبدیل شده است. با توجه به اینکه بانک های مرکزی در سراسر جهان در حال بررسی امکان انتشار CBDC هستند، بحث های زیادی پیرامون مزایا، معایب و پیامدهای بالقوه آن شکل گرفته است.

CBDC به عنوان معادل دیجیتالی پول فیات، پتانسیل ایجاد تحولات گسترده در نظام پولی و مالی را دارد. در این مقاله قصد داریم با نگاهی جامع به ابعاد مختلف این پدیده، درک بهتری از ماهیت، کارکردها و چالش های پیش روی آن ارائه دهیم.

ماهیت و ویژگی های CBDC

پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) شکل دیجیتالی پول فیات است که توسط بانک مرکزی یک کشور منتشر و مدیریت می شود. CBDC در کنار اسکناس و سکه، بخشی از پایه پولی را تشکیل می دهد و همانند پول فیزیکی، ارزش اسمی ثابتی دارد. با این حال، تفاوت اصلی CBDC با پول فیزیکی، ماهیت دیجیتالی و امکان ردیابی تراکنش های آن توسط بانک مرکزی است.

بانک های مرکزی می توانند CBDC را به دو صورت حساب محور یا توکن محور طراحی کنند. در مدل حساب محور، CBDC در یک حساب متمرکز نزد بانک مرکزی نگهداری می شود. اما در مدل توکن محور، CBDC به شکل توکن دیجیتال روی یک شبکه غیرمتمرکز مانند بلاکچین پیاده سازی می شود.

از دیگر ویژگی های کلیدی CBDC می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– دسترسی ۲۴ ساعته و نقل و انتقال آنی
– امکان برنامه پذیری و اعمال سیاست های پولی هدفمند
– قابلیت استفاده فراگیر و کاهش شکاف دیجیتالی
– کاهش هزینه های چاپ، نگهداری و جابجایی پول فیزیکی

مزایای CBDC از دید بانک های مرکزی

از نگاه بانک های مرکزی به عنوان ناشر پول، CBDC مزایای متعددی نسبت به پول فیزیکی دارد:

1. هزینه پایین تر تولید: برخلاف اسکناس که چاپ و توزیع آن مستلزم صرف هزینه است، تولید CBDC تقریبا بدون هزینه خواهد بود.
2. سهولت توزیع: در شرایط بحرانی، توزیع سریع پول جدید از طریق CBDC به مراتب آسان تر از پول کاغذی است.
3. قابلیت اعمال نرخ بهره منفی: بانک مرکزی می تواند با اعمال نرخ بهره منفی روی CBDC، سیاست پولی انبساطی را به شکل موثرتری اجرا کند.
4. کنترل و نظارت بیشتر: تراکنش های CBDC قابل ردیابی بوده و به بانک مرکزی امکان نظارت کامل بر گردش پول را می دهد.
5. کاهش اقتصاد غیررسمی: با توجه به قابلیت ردیابی CBDC، می توان انتظار داشت حجم فعالیت های اقتصادی زیرزمینی و پولشویی کاهش یابد.
6. افزایش شمول مالی: CBDC می تواند دسترسی اقشار کم درآمد و حاشیه ای به خدمات مالی را تسهیل کند.

معایب و نگرانی های مرتبط با CBDC

علیرغم مزایای فوق، CBDC از دید کاربران و جامعه دارای برخی معایب و نگرانی ها است:

1. نقض حریم خصوصی: قابلیت ردیابی تراکنش های CBDC، حریم خصوصی افراد را به خطر می اندازد. این موضوع می تواند منجر به سوءاستفاده های احتمالی شود.
2. افزایش قدرت بانک مرکزی: با CBDC، بانک مرکزی کنترل کامل بر عرضه و تقاضای پول پیدا می کند که می تواند عواقب منفی برای اقتصاد داشته باشد.
3. ریسک حمله سایبری: با توجه به ماهیت دیجیتالی CBDC، همواره این ریسک وجود دارد که شبکه آن هدف حملات سایبری قرار گیرد.
4. عدم دسترسی همگانی: استفاده از CBDC نیازمند دسترسی به اینترنت و ابزارهای دیجیتال است که ممکن است بخشی از جامعه را از دسترسی به آن محروم کند.
5. تاثیر منفی بر بانکداری تجاری: با توجه به اینکه مردم می توانند پول خود را مستقیما نزد بانک مرکزی نگه دارند، CBDC می تواند سپرده های بانک های تجاری را کاهش دهد.
6. چالش های حقوقی و نظارتی: انتشار CBDC مستلزم ایجاد چارچوب های حقوقی و نظارتی جدید است که می تواند با چالش هایی همراه باشد.

تفاوت CBDC با ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز

برخی ممکن است CBDC را با ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت کوین اشتباه بگیرند. اما باید توجه داشت که ماهیت و فلسفه وجودی این دو کاملا متفاوت است.

ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز با هدف ایجاد یک سیستم پولی مستقل از کنترل دولت ها و بانک های مرکزی ایجاد شده اند. آنها عرضه محدودی داشته و ارزش آنها صرفا بر اساس قانون عرضه و تقاضا در بازار تعیین می شود.

در مقابل، CBDC صرفا نسخه دیجیتالی پول فیات است که انحصار انتشار و کنترل آن در اختیار بانک مرکزی است. عرضه CBDC نامحدود بوده و ارزش آن به پشتوانه دولت است. بنابراین CBDC را نمی توان به عنوان رقیبی برای ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز در نظر گرفت.

پیامدهای احتمالی ورود CBDC

ورود CBDC به عرصه اقتصاد می تواند پیامدهای گسترده ای در ابعاد مختلف داشته باشد:

تحول در سیاست های پولی: با CBDC، بانک های مرکزی ابزار قدرتمندی برای اجرای سیاست های پولی هدفمند و موثرتر در اختیار خواهند داشت.

تغییر ساختار نظام بانکی: همانطور که اشاره شد، CBDC می تواند نقش بانک های تجاری را کمرنگ کرده و ساختار نظام بانکی را دستخوش تغییر کند.

کاهش تقاضا برای پول نقد: با فراگیر شدن CBDC، می توان انتظار داشت استفاده از پول فیزیکی به تدریج کاهش یابد.

افزایش رقابت در حوزه پرداخت: ورود CBDC می تواند به افزایش رقابت در صنعت پرداخت منجر شده و به نوآوری در این حوزه دامن بزند.

تاثیر بر بازارهای مالی: انتشار CBDC می تواند بر پویایی بازارهای مالی، به ویژه بازار بین بانکی و بازار اوراق قرضه تاثیرگذار باشد.

تغییر در ترازنامه بانک مرکزی: با جایگزینی CBDC با پول فیزیکی، ترکیب دارایی ها و بدهی های بانک مرکزی دچار تغییر خواهد شد.

نتیجه گیری

پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) نوآوری جدیدی در عرصه پول و بانکداری است که می تواند نظام مالی را متحول کند. با این حال، هنوز ابهامات و چالش های زیادی پیرامون پیاده سازی و پیامدهای آن وجود دارد.

از یک سو، CBDC مزایای زیادی برای بانک های مرکزی از جمله کاهش هزینه، افزایش کارایی سیاست پولی و کنترل بیشتر بر گردش پول دارد. اما از سوی دیگر، نگرانی هایی در خصوص تهدید حریم خصوصی، افزایش بیش از حد قدرت بانک مرکزی و آسیب پذیری در برابر حملات سایبری مطرح است.

علاوه بر این، باید تفاوت ماهوی CBDC با ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت کوین را درک کرد. برخلاف رمزارزها که هدفشان رهایی از سلطه بانک های مرکزی است، CBDC صرفا ابزار جدیدی در اختیار بانک مرکزی برای کنترل بیشتر نظام پولی است.

در هر صورت، ورود CBDC به عرصه اقتصاد امری اجتناب ناپذیر به نظر می رسد و کشورها باید خود را برای تحولات پیش رو آماده کنند. آینده نشان خواهد داد که آیا مزایای CBDC بر معایب آن غلبه خواهد کرد یا خیر. آنچه مسلم است، نیاز به گفتگو و تحقیق بیشتر پیرامون این موضوع است تا بتوان با سیاست گذاری صحیح، از مزایای آن بهره برد و معایب احتمالی آن را به حداقل رساند.