دومین دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ هنوز یک ماه تا آغازش فاصله دارد، اما او همین حالا هم جهان را تکان داده است.
تهدیدهای تجاری او در کانادا یک بحران کابینه به راه انداخت و جاستین ترودو، نخست‌وزیر این کشور را در وضعیت متزلزلی قرار داده است. در اروپا نیز نگرانی از تعرفه‌های احتمالی، دولت‌های از پیش لرزان را بیش از پیش تضعیف کرده است.
رهبران کشورهای متحد در تلاش‌اند راهکارهایی برای حفظ حمایت از اوکراین پیدا کنند، در حالی که ترامپ در جست‌وجوی توافقی سریع برای پایان دادن به تهاجم روسیه است. چشم‌انداز مذاکرات باعث شده هر دو طرف در میدان نبرد فشار بیاورند؛ مسکو از پیشرفته‌ترین موشک‌های خود استفاده می‌کند و کی‌یف نیز با ترور جسورانه یک ژنرال در پایتخت روسیه، جنگ را به خاک دشمن کشانده است.
در خاورمیانه، رهبران رژیم صهیونیستی و ترکیه که با ترامپ روابط دوستانه‌ای دارند، به دنبال کسب مزیت هستند.
چین، که تاکنون بیشتر از تیررس انتقادات ترامپ پس از انتخابات در امان مانده، در حال تقویت مواضع تجاری خود است تا در برابر حمله احتمالی دولت جدید آماده شود.
کیث کلاگ، ژنرال بازنشسته‌ای که ترامپ او را به‌عنوان نماینده ویژه برای اوکراین و روسیه منصوب کرده، در گفت‌وگو با فاکس بیزنس در ۱۸ دسامبر و پیش از سفر خود به منطقه – حتی پیش از مراسم تحلیف – عنوان کرد:
«ما مطابقِ زمان‌بندی ترامپ حرکت می‌کنیم و می‌خواهیم کارها را سریع پیش ببریم.»، «او در دوران کارزار انتخاباتی قول‌هایی داد و ما قصد داریم آن‌ها را عملی کنیم.»
هرچند رایزنی سیاستمداران داخلی و خارجی با رئیس‌جمهور منتخب موضوع جدیدی نیست، اما گستردگی تأثیرگذاری ترامپ پیش از مراسم تحلیف، در نوع خود قابل توجه است.
ترامپ روز یکشنبه در سخنرانی در فینیکس گفت:
«این نور جدید فقط اینجا نیست، بلکه در سراسر جهان دیده می‌شود.»
این هشدار پس از آن مطرح شد که ترامپ به پاناما گوشزد کرد ایالات متحده با نرخ‌های استفاده از کانال پاناما مخالف است و همچنین نگران نفوذ فزاینده چین بر این گذرگاه حیاتی است. تا آنجا پیش رفت که گفت ممکن است خواستار بازگشت کنترل کانال به آمریکا شود. رئیس‌جمهور پاناما هم در واکنش تأکید کرد که حاکمیت کشورش بر کانال پاناما قابل مذاکره نیست.
در داخل آمریکا، ترامپ هفته گذشته را صرف هدایت مذاکرات مربوط به لایحه بودجه کرد تا از تعطیلی دولت جلوگیری کند. جروم پاول، رئیس فدرال رزرو، اعلام کرد سیاست‌گذاران فدرال رزرو کم‌کم در حال در نظر گرفتن برخی اقدامات احتمالی رئیس‌جمهور منتخب از جمله وضع تعرفه‌ها هستند. بازار سهام آمریکا و بیت‌کوین هم از زمان انتخابات تاکنون رشد داشته‌اند، امری که ترامپ دوست دارد آن را به پای خود بنویسد. جو بایدن، رئیس‌جمهور فعلی، در این میان تقریباً از صحنه محو شده است.
این آشوب جهانی، نشان‌دهنده آن چیزی است که احتمالاً در دوره جدید ترامپ در پیش خواهد بود؛ دورانی که او برنامه «اول آمریکا»ی خود را بدون بسیاری از محدودیت‌هایی که در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش وجود داشت، دنبال می‌کند. در بسیاری از کشورها، نیروهای پوپولیست در حال قدرت گرفتن هستند و متحدان ترامپ در برابر رهبران سنتی صف‌آرایی کرده‌اند.
پس از جنجال توییتری ترامپ که بر مذاکرات لایحه بودجه در واشنگتن تأثیر گذاشت، ایلان ماسک ـ میلیاردر نزدیک به ترامپ ـ جمعه گذشته به‌سمت اروپا چرخید و با حمایت از حزب راست افراطی AfD آلمان گفت تنها راه «نجات آلمان» همین است.
این اقدامِ ماسک با واکنش تند صدراعظم محاصره‌شده آلمان، اولاف شولتس، مواجه شد که در آستانه انتخابات زودهنگام فوریه است و همزمان حمایت مردمی از حزبش با تشدید مشکلات اقتصادی کاهش یافته است. ماسک روز شنبه فشار را بیشتر کرد و پس از حمله مرگبار به یک بازار کریسمس در آلمان، از شولتس خواست استعفا بدهد.
در بریتانیا، قدرت گرفتن ترامپ باعث شده نایجل فاراژ، رهبر حزب پوپولیست «رفرم یوکی» (Reform UK)، جسارت بیشتری پیدا کند؛ او هفته پیش در اقامتگاه مار-ئه-لاگوی ترامپ با ایلان ماسک دیدار کرد. نمایندگان پارلمان بریتانیا در حال بررسی تغییر قوانین مربوط به کمک‌های مالی‌اند تا جلوی نفوذ احتمالی ماسک را بگیرند.
شاید بالاترین ریسک در اوکراین باشد؛ جایی که تهاجم تمام‌عیار روسیه نزدیک به سه سال است ادامه دارد و حمایت متحدان از کی‌یف در حال کاهش است. ترامپ دیگر مثل دوران کارزار انتخاباتی‌اش وعده نداده که پیش از ورود به کاخ سفید، توافقی برای پایان دادن به جنگ ارائه خواهد کرد، اما ولدیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، همین حالا هم از شرط قبلی خود مبنی بر بازپس‌گیری تمام سرزمین‌های اشغالی توسط روسیه در هر توافق آتش‌بس، کوتاه آمده است.
اولاف شولتس ماه گذشته برای نخستین بار در دو سال گذشته مستقیماً با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، گفت‌وگو کرد؛ اقدامی که با انتقاد شدید زلنسکی روبه‌رو شد. تا کنون عمدتاً ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان که ترامپ به او علاقه دارد و از هواداران پوتین محسوب می‌شود، سعی کرده بود نقش میانجی را بازی کند.
یکشنبه گذشته، ترامپ خود گفت احتمال دیدار با پوتین را رد نمی‌کند؛ او مدعی شد «پوتین می‌خواهد هر چه زودتر با من ملاقات کند.»
شولتس در ماه جاری ابراز اطمینان کرد که می‌توان «راهبردی مشترک برای اوکراین تدوین کرد.» او همچنان حاضر نشده موشک‌های دوربرد تائوروس را در اختیار اوکراین بگذارد و از سیاست بایدن، که ترامپ آن را اشتباه می‌داند، فاصله گرفته است.
کیِر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، با ترامپ تلفنی گفت‌وگو کرد و پیتر ماندلسون، کهنه‌کار حزب کارگر و متخصص امور تجاری، را به عنوان نماینده لندن در واشنگتن منصوب کرد. این انتخاب با واکنش منفی کریس لاچیویتا، یکی از مدیران سابق ستاد انتخاباتی ترامپ، روبه‌رو شد؛ او ماندلسون را «یک احمق تمام‌عیار» توصیف کرد.
بازگشت قریب‌الوقوع ترامپ همچنین به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، روحیه تازه‌ای داده است. او خود را با ترامپ همراه کرده که نسبت به بایدن، فشار سیاسی کمتری در قبال تلفات ناشی از درگیری‌های غزه متحمل می‌شود.
نتانیاهو پس از سرنگونی بشار اسد در سوریه، نیروهایش را در این کشور پیشروی داده است. ترکیه هم که رهبرش یکی دیگر از متحدان ترامپ است، نفوذ خود را در سوریه از طریق گروه‌های تحت حمایتش گسترش می‌دهد.
«تمامی این رهبران در خاورمیانه رئیس‌جمهور سابق و حالا منتخب را می‌شناسند، تیمش را هم می‌شناسند، پس این لحظه عجیبی از تاریخ است که شاهد کار همزمان دو رئیس‌جمهور و تیم‌هایشان برای برقراری آتش‌بس هستیم.» این گفته مورگان اورتاگوس، سخنگوی پیشین وزارت خارجه در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ است. او به مذاکرات مربوط به توافق در غزه اشاره دارد.
در هند هم همزمان با بازگشت ترامپ، نارندرا مودی در جایگاهی قدرتمندتر به استقبال از ولادیمیر پوتین می‌رود؛ این اولین سفر پوتین به هند از زمان آغاز تهاجم روسیه به اوکراین است. مودی یکی از رهبرانی است که ترامپ با تحسین و ابراز دوستی رابطه نزدیکی با او برقرار کرده است.
چین پیش از بازگشت ترامپ دست به نوعی «تهاجم جذاب» زده است، از جمله در قبال متحدان آمریکا، و در عین حال برای یک جنگ تجاری احتمالی نیز آماده می‌شود؛ ابزارهایی نظیر محدودیت در صادرات مواد معدنی حیاتی به ایالات متحده و نیز نشان دادن گرمای روابط با ژاپن و هند را در دستور کار دارد.
جان آلترمن، مدیر برنامه خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، می‌گوید:
«در سال ۲۰۱۶، همواره نوعی احساس عدم‌قطعیت و نگرانی وجود داشت»، «اکنون اما مجموعه داده‌های قابل‌توجهی در دست است که نشان می‌دهد ترامپ چطور رفتار می‌کرد و کشورهای دیگر در واکنش به او چگونه عمل می‌کردند، و چه‌چیز نتیجه داد و چه‌چیز نه.»
اما رهبران جهان همین حالا هم فهمیده‌اند که راهکارهای دقیقاً طراحی‌شده برای مواجهه با رئیس‌جمهور منتخب، همیشه مطابق برنامه پیش نمی‌روند.
پس از تهدید ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه ۲۵ درصدی بر واردات از کانادا، جاستین ترودو سوار هواپیما شد و راهی اقامتگاه ترامپ در فلوریدا شد تا سر شام موضوع را با او در میان بگذارد. سپس ترودو طرحی برای تأمین امنیت مرزی ارائه داد تا نگرانی ترامپ را برطرف کند (هرچند مقامات کانادایی می‌گویند جریان مهاجران در مرز، بسیار ناچیز است).
اطرافیان ترامپ از این ماجرا به‌عنوان یک پیروزی زودهنگام یاد کردند. کارولین لویت، دبیر مطبوعاتی آینده ترامپ، در برنامه ساندی مورنینگ فیوچرز فاکس نیوز گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ همین حالا دارد به‌عنوان رئیس‌جمهور عمل می‌کند.»
خود ترامپ اما هیچ امتیازی به طرف کانادایی نداد و در هفته‌های پس از آن ضیافت شام، ترودو را مورد انتقاد قرار داد؛ از جمله با مطرح کردن اینکه کانادا میتواند ایالت پنجاه‌ویکم آمریکا شود و نیز شکایت از عدم توازن تجاری میان دو کشور.
اکنون دولت ترودو در شرایط خطرناکی قرار گرفته است؛ چراکه دست راست او از سمتش کناره‌گیری کرده و در نامه استعفای خود از اختلاف‌نظر درباره هزینه‌ها و شیوه آماده‌شدن برای یک جنگ تجاری احتمالی با ترامپ گفته است.
