در سال‌های اخیر، روندی جالب اما نگران‌کننده در دنیای مالی ظهور کرده است: قمارگونه شدن سرمایه‌گذاری. این مفهوم که به طور مفصل توسط نیوال و وایس-کوهن در مقاله «قمارگونه شدن سرمایه‌گذاری: چگونه نسل جدیدی از سرمایه‌گذاران برای شکست متولد می‌شوند» بررسی شده، نشان می‌دهد که چگونه برخی محصولات مالی رفتارها و نتایج قمار را تقلید می‌کنند. با استفاده از استراتژی‌هایی که از صنعت قمار وام گرفته شده است، محصولاتی مانند معاملات با فرکانس بالا و مشتقات پرریسک رفتارهایی را ترویج می‌دهند که اغلب منجر به زیان‌های قابل توجهی برای سرمایه‌گذار معمولی میشود.
رشد سرمایه‌گذاری‌های قمارگونه با افزایش پلتفرم‌های معاملاتی آنلاین، اپلیکیشن‌های موبایل و محصولات مالی سفته‌بازانه همراه بوده است. این ابزارها و استراتژی‌ها تصمیم‌گیری سریع و ریسک‌پذیری بالا را ترویج می‌کنند و در حالی که سود سریع را وعده می‌دهند، ریسک‌های مالی زیادی را پنهان می‌کنند. درست مانند قمار، «صاحب قمارخانه» همیشه برنده است و زیان‌ها متوجه سرمایه‌گذاران عادی است.
در این مجموعه، ویژگی‌های کلیدی محصولات سرمایه‌گذاری قمارگونه را بررسی خواهیم کرد، به معاملات با فرکانس بالا و چالش‌های آن خواهیم پرداخت، مشتقات پرریسک را بررسی می‌کنیم و پیامدهای گسترده‌تر برای سرمایه‌گذاران و تنظیم‌کنندگان مالی را بررسی خواهیم کرد.
ویژگی‌های کلیدی خدمات سرمایه‌گذاری قمارگونه
خدمات سرمایه‌گذاری قمارگونه با سه ویژگی اصلی تعریف می‌شوند:
- شباهت ساختاری به قمار:
- این خدمات احتمال سود بلندمدت سرمایه‌گذاران را کاهش می‌دهند.
- آن‌ها اغلب محرک‌های روانشناختی را به کار می‌گیرند تا رفتارهای ریسک‌پذیر شبیه به قمار را القا کنند.
- جذب گروه‌های آسیب‌پذیر:
- این محصولات به طور نامتناسبی افرادی را جذب می‌کنند که ممکن است از قبل آسیب‌پذیری‌هایی مرتبط با قمار مانند اعتماد به نفس بیش از حد، تکانشگری و هیجان‌جویی را نشان دهند.
- طراحی الهام‌گرفته از قمار:
- این ابزارهای مالی با ویژگی‌هایی مانند تراکنش‌های سریع، جذابیت سودهای کلان و تجربه‌های کاربری اعتیادآور، استراتژی‌های خود را از صنعت قمار وام گرفته‌اند.
نمونه‌هایی از ابزارهای مالی قمارگونه شامل اپلیکیشن‌های معاملاتی موبایل با عناصر بازی‌گونه مانند پاداش برای معاملات مکرر و اعلان‌هایی است که تصمیم‌گیری تکانشی را تشویق می‌کنند. این پلتفرم‌ها اغلب هزینه‌های واقعی معاملات، مانند هزینه‌های تعبیه شده در «پرداخت به ازای جریان سفارش» را پنهان می‌کنند و فهم پیامدهای مالی این معاملات را برای سرمایه‌گذاران دشوار می‌سازند.
معاملات با فرکانس بالا: مسیری سریع به سوی زیان‌های مالی
چرا معاملات با فرکانس بالا برای اکثر سرمایه‌گذاران زیان‌آور است؟
معاملات با فرکانس بالا (HFT)، که اغلب با خرید و فروش سریع سهام در بازه‌های زمانی کوتاه (چند دقیقه یا حتی چند ثانیه) شناخته میشود، به‌عنوان راهی برای بهره‌برداری از تغییرات کوچک قیمت‌ها معرفی میشود. اما واقعیت برای بیشتر سرمایه‌گذاران فردی کاملاً متفاوت است. HFT بر پایه اجرای سریع، حجم بالای تراکنش‌ها و به‌ویژه دسترسی به الگوریتم‌های پیشرفته و داده‌های داخلی عمل می‌کند؛ یعنی زمینی که به شدت به نفع سرمایه‌گذاران نهادی است.
برای سرمایه‌گذاران خرد، معاملات مکرر با هزینه‌های قابل‌توجهی همراه است:
- هزینه‌های تراکنش:
- هر معامله شامل هزینه‌های کارگزاری، اختلاف قیمت خرید و فروش (bid-ask spread) و مالیات‌های احتمالی است. این هزینه‌های جزئی در نهایت انباشته شده و اغلب هر گونه سود احتمالی از تغییرات کوچک قیمت را از بین می‌برد.
- بازدهی پایین‌تر:
- مطالعات تجربی به طور مداوم نشان داده‌اند که بین فراوانی معاملات و عملکرد سرمایه‌گذاری، همبستگی منفی قوی وجود دارد. تحقیقاتی که در مقاله مورد بحث آمده است نشان می‌دهد که حتی معامله‌گرانی با فعالیت متوسط به طور متوسط سالانه ۵٪ کمتر از سرمایه‌گذاران با معاملات کمتر سود کسب می‌کنند.
- نوسانات غیرقابل پیش‌بینی قیمت در کوتاه‌مدت:
- برخلاف سرمایه‌گذاری بلندمدت که از رشد کلی بازار بهره می‌برد، HFT سرمایه‌گذاران را در معرض نوسانات کوتاه‌مدت قرار می‌دهد. این نوسانات تحت تأثیر نویزهای بازار، تعصبات رفتاری و غیرمنطقی بودن بازار قرار دارند، که پیش‌بینی موفقیت‌آمیز را تقریباً غیرممکن می‌کند.
مثالی قابل‌توجه معاملات روزانه (Day Trading) است، که شدیدترین شکل معاملات با فرکانس بالا محسوب میشود. داده‌ها نشان می‌دهند که در یک مطالعه ۱۲ ساله، تنها ۵٪ از معامله‌گران روزانه سودآور بوده‌اند، که نشان‌دهنده تقریبا غیرممکن بودن موفقیت برای سرمایه‌گذاران معمولی است.
شباهت‌های رفتاری بین معاملات با فرکانس بالا و قمار
رفتارهای محرک در معاملات با فرکانس بالا شباهت زیادی به قمار دارند:
- اعتماد به نفس بیش از حد و تکانشگری:
- معامله‌گران مکرر اغلب معتقدند که می‌توانند بازار را شکست دهند، ویژگی‌ای که در قماربازانی که معتقدند می‌توانند کازینو را شکست دهند نیز دیده میشود.
- گرایش‌های اعتیادآور:
- بسیاری از معامله‌گران مکرر زمان زیادی را صرف نظارت بر بازار می‌کنند، مشابه قماربازانی که نمی‌توانند از شرط‌بندی دست بکشند.
- بردهای وهمی:
- مانند قماربازانی که به دنبال جک‌پات هستند، معامله‌گران با بردهای گاه‌به‌گاه فریب می‌خورند، که رفتارهای پرریسک را تقویت می‌کند، حتی با وجود زیان‌های تجمعی.
پلتفرم‌های معاملات با فرکانس بالا این تمایلات را با ویژگی‌هایی مانند اعلان‌های بلادرنگ، جدول‌های امتیازات و پاداش‌های حجم معاملات تقویت می‌کنند. این تاکتیک‌های بازی‌گونه کاربران را به سمت افزایش فعالیت تشویق می‌کند، که اغلب به ضرر مالی آن‌ها منجر میشود.
مشتقات پرریسک: شرط‌بندی بر پیچیدگی و نوسان
چرا سرمایه‌گذاری در مشتقات پرریسک برای اکثر سرمایه‌گذاران زیان‌آور است؟
مشتقات پرریسک، از جمله آپشن‌ها، قراردادهای آتی (Futures)، و قراردادهای مابه‌التفاوت (CFDs)، ابزارهای مالی هستند که برای افزایش سود بالقوه و در عین حال بزرگ‌تر کردن زیان‌ها طراحی شده‌اند. این ابزارها ارزش خود را از دارایی‌های زیربنایی مانند سهام، کالاها یا ارزها می‌گیرند و اغلب به‌عنوان فرصت‌هایی برای بازده‌های چشمگیر معرفی می‌شوند. اما برای بیشتر سرمایه‌گذاران خرد، مشتقات به‌عنوان یک شرط‌بندی خطرناک عمل می‌کنند.
دلایل اصلی زیان‌آوری مشتقات پرریسک برای سرمایه‌گذاران معمولی عبارتند از:
- پیچیدگی و عدم درک کافی:
- مشتقات اغلب شامل ساختارهای پرداخت غیرخطی و اهرم مالی (Leverage) هستند که درک آن‌ها برای افراد غیرمتخصص دشوار است.
- به‌عنوان مثال، محصولات اهرمی می‌توانند یک تغییر ۱٪ در دارایی زیربنایی را به یک سود یا زیان ۹٪ تبدیل کنند، که باعث افزایش نوسان و ریسک میشود.
- نرخ‌های بالای شکست:
- تحقیقات نرخ‌های شکست تکان‌دهنده‌ای را برای سرمایه‌گذاران خرد نشان داده‌اند. در برزیل، مطالعه‌ای نشان داد که ۹۷٪ از معامله‌گران قراردادهای آتی سالانه زیان می‌کنند. به طور مشابه، داده‌های نظارتی اروپا نشان می‌دهد که ۷۴-۸۹٪ از معامله‌گران CFD پول خود را از دست می‌دهند.
- بازارهای غیرقابل پیش‌بینی:
- مشتقات به شدت وابسته به پیش‌بینی حرکت‌های کوتاه‌مدت بازار هستند. نوسانات ذاتی این ابزارها، همراه با ماهیت سفته‌بازانه آن‌ها، موفقیت مداوم را برای سرمایه‌گذاران فردی غیرممکن می‌کند.
شباهت‌های رفتاری بین مشتقات پرریسک و قمار
جاذبه روانی مشتقات پرریسک شباهت زیادی به قمار دارد و از سوگیری‌های شناختی و محرک‌های احساسی برای جذب کاربران استفاده می‌کند:
- جذابیت بردهای بزرگ:
- مشابه بلیت‌های بخت‌آزمایی، مشتقات وعده بازده‌های کلان را در مقابل سرمایه‌گذاری‌های نسبتاً کوچک می‌دهند. این جذابیت شبیه به توهم قمارباز است، جایی که افراد احتمال وقوع رویدادهای غیرمحتمل را بیش از حد برآورد می‌کنند.
- تعقیب زیان‌ها:
- سرمایه‌گذارانی که زیان‌های اولیه را متحمل می‌شوند، اغلب برای جبران آن‌ها شرط‌بندی‌های بیشتری انجام می‌دهند، رفتاری که در میان قماربازانی که به دنبال بازگشت زیان‌ها هستند نیز مشاهده میشود.
- تأثیرات اجتماعی و سوگیری بقا:
- داستان‌های مربوط به بردهای بزرگ در مشتقات، که اغلب در شبکه‌های اجتماعی تقویت می‌شوند، تصویری نادرست از سودآوری ایجاد می‌کنند. داستان‌های موفقیت به‌ندرت نمایانگر اکثریت زیان‌ده هستند.
طراحی الهام‌گرفته از قمار
پلتفرم‌های معاملات مشتقات، به‌ویژه آن‌هایی که از طریق اپلیکیشن‌های موبایل در دسترس هستند، از اصول طراحی صنعت قمار استفاده می‌کنند:
- دسترسی آسان:
- اپلیکیشن‌های معاملاتی فرایند ورود به معاملات پیچیده را ساده کرده و استفاده از مشتقات را برای کاربران کم‌تجربه آسان‌تر کرده‌اند.
- ویژگی‌هایی مانند معاملات بدون کارمزد و اعلان‌های مداوم باعث تصمیم‌گیری‌های تکانشی می‌شوند.
- استفاده از محرک‌های روانشناختی:
- این پلتفرم‌ها سودهای احتمالی را برجسته و ریسک‌ها را به حداقل می‌رسانند، درست مانند اپراتورهای قمار که شانس واقعی برد را پنهان می‌کنند.
در بسیاری از موارد، طراحی پلتفرم‌های مشتقات پرریسک به حداکثر رساندن فعالیت کاربران و سودآوری واسطه‌ها کمک می‌کند، که اغلب به هزینه زیان‌های سرمایه‌گذاران خرد تمام میشود.
پیامدهای قمارگونه بودن سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران و تنظیم‌کنندگان مالی
توصیه‌هایی برای سرمایه‌گذاران
قمارگونه بودن سرمایه‌گذاری پیامدهای عمیقی برای سرمایه‌گذاران فردی دارد، به‌ویژه برای افرادی که ممکن است توسط وعده‌های سود سریع یا تجربه‌های جذاب پلتفرم‌های معاملاتی مدرن جذب شوند. برای محافظت از سلامت مالی خود، سرمایه‌گذاران باید نکات زیر را مدنظر قرار دهند:
- استراتژی‌های بلندمدت را در اولویت قرار دهید:
- شواهد نشان می‌دهد که استراتژی‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت، مانند سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخص یا صندوق‌های متنوع، بازده‌های بهتری با ریسک کمتر نسبت به معاملات سفته‌بازانه ارائه می‌دهند.
- محصولات را به‌خوبی درک کنید:
- پیش از درگیر شدن در معاملات با فرکانس بالا یا مشتقات پرریسک، سرمایه‌گذاران باید پیچیدگی‌ها و ریسک‌های آن‌ها را کاملاً بشناسند. نداشتن دانش کافی اغلب منجر به زیان‌های مالی قابل توجه میشود.
- مراقب بازی‌گونه‌سازی (Gamification) باشید:
- ویژگی‌هایی مانند اعلان‌ها، پاداش برای حجم معاملات، و جدول‌های امتیازات برای افزایش فعالیت طراحی شده‌اند و معمولاً به ضرر کاربر منجر می‌شوند. از این تاکتیک‌ها آگاه باشید و از تصمیم‌گیری‌های تکانشی اجتناب کنید.
- محدود کردن سرمایه‌گذاری در محصولات پرریسک:
- سرمایه‌گذاری‌های سفته‌بازانه باید بخش کوچکی از پرتفوی را تشکیل دهند، آن هم در صورتی که ضرورت داشته باشد. سرمایه‌گذاران باید تحمل ریسک خود را ارزیابی کرده و از بیش‌ازحد ریسک کردن پرهیز کنند.
- از مشاوره حرفه‌ای بهره بگیرید:
- برای کسانی که با سرمایه‌گذاری ناآشنا هستند یا درک کافی از محصولات مالی پیچیده ندارند، مشاوره با یک مشاور مالی میتواند بینش‌های ارزشمندی ارائه دهد و از اشتباهات پرهزینه جلوگیری کند.
پیشنهادهایی برای تنظیم‌کنندگان مالی
با کمرنگ شدن مرزهای بین سرمایه‌گذاری و قمار، تنظیم‌کنندگان مالی با فشارهای روزافزون برای مقابله با چالش‌های منحصر به‌فرد محصولات مالی قمارگونه مواجه هستند. اقدامات کلیدی تنظیم‌کنندگان شامل موارد زیر است:
- افزایش شفافیت:
- تنظیم‌کنندگان باید افشای واضحی درباره ریسک‌ها و هزینه‌های مرتبط با معاملات با فرکانس بالا و مشتقات الزامی کنند. به‌عنوان مثال، ارائه آمار واقعی درباره نرخ‌های زیان میتواند به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری آگاهانه کمک کند.
- تنظیم ویژگی‌های پلتفرم‌های معاملاتی:
- ویژگی‌هایی که از سوگیری‌های رفتاری سوءاستفاده می‌کنند، مانند عناصر بازی‌گونه، باید بررسی و تنظیم شوند. این رویکرد با شیوه‌های موجود در تنظیم قمار سازگار است.
- محدودیت در اهرم مالی (Leverage):
- برای محافظت از سرمایه‌گذاران خرد، تنظیم‌کنندگان می‌توانند محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تری در اهرم مالی معاملات مشتقات اعمال کنند. اهرم بیش‌ازحد زیان‌ها را بزرگ‌تر کرده و خطرات سیستمی ایجاد می‌کند.
- آموزش سرمایه‌گذاران:
- کمپین‌های آموزشی که ریسک‌های سرمایه‌گذاری قمارگونه را برجسته می‌کنند، می‌توانند سرمایه‌گذاران را توانمند سازند تا انتخاب‌های بهتری انجام دهند. این ابتکارات در صورت هدف‌گیری گروه‌های آسیب‌پذیر مؤثرتر خواهند بود.
- همکاری میان‌بخشی:
- تنظیم‌کنندگان مالی و قمار باید برای مقابله با مسائل مشترک همکاری کنند. بینش‌های حاصل از تنظیم قمار میتواند راهکارهایی برای کاهش آسیب‌های ناشی از سرمایه‌گذاری قمارگونه ارائه دهد.
ملاحظات گسترده‌تر اجتماعی
قمارگونه شدن سرمایه‌گذاری همچنین نگرانی‌های اخلاقی را در مورد سوءاستفاده از افراد آسیب‌پذیر و هزینه‌های اجتماعی زیان‌های مالی گسترده برمی‌انگیزد. در طول همه‌گیری COVID-19، افزایش اضطراب و استرس مالی بسیاری از افراد را به سمت معاملات سفته‌بازانه و سرمایه‌گذاری‌های شبیه به قمار سوق داد، که لزوم اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از آسیب را برجسته می‌کند.
علاوه بر این، گسترش محصولات مالی قمارگونه خطر تضعیف اعتماد عمومی به سیستم مالی را به همراه دارد. هنگامی که سرمایه‌گذاران معمولی بازارها را به‌عنوان بازی‌ای تقلبی می‌بینند که به نفع واسطه‌هاست، اعتماد کاهش می‌یابد و رفتارهای سرمایه‌گذاری سالم را به خطر می‌اندازد.
کلام آخر
قمارگونه شدن سرمایه‌گذاری چالشی بزرگ برای افراد و نهادهای نظارتی است. با بهره‌گیری از جذابیت قمار، معاملات با فرکانس بالا و مشتقات پرریسک از سوگیری‌های رفتاری سوءاستفاده کرده و به‌طور نامتناسبی به سرمایه‌گذاران خرد آسیب می‌رسانند. پرداختن به این مسائل مستلزم ترکیبی از آموزش سرمایه‌گذاران، تنظیم مقررات قوی، و نوآوری اخلاقی در طراحی محصولات مالی است.
برای سرمایه‌گذاران، پیام واضح است: از وسوسه معاملات سفته‌بازانه اجتناب کرده و بر استراتژی‌هایی که بر اساس رشد بلندمدت و تنوع‌بخشی بنا شده‌اند تمرکز کنید. برای تنظیم‌کنندگان، مسیر پیش‌رو شامل ایجاد یک اکوسیستم مالی عادلانه‌تر از طریق همسویی شیوه‌های مالی با اصول شفافیت، پاسخگویی و حمایت از مصرف‌کننده است.
با پرداختن به خطرات ناشی از سرمایه‌گذاری‌های قمارگونه، می‌توان آسیب‌ها را کاهش داد و در عین حال افراد را توانمند ساخت تا آینده مالی پایدار خود را بسازند. چالش این است که نه‌تنها سرمایه‌گذاران را از این محصولات محافظت کنیم، بلکه فرهنگی مالی ایجاد کنیم که به جای سفته‌بازی، احتیاط را پاداش دهد.
