ریال دیجیتال، به عنوان گونه‌ای نوین از پول توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، با اهداف متعددی از جمله پاسخگویی به نیازهای اقتصاد دیجیتال و بهبود سیستم‌های پرداخت ارائه شده است. در این مقاله، ما به بررسی جزئیات این پدیده، مزایا، تهدیدات، و فرصت‌های آن پرداخته و به نحوه‌ی طراحی و توزیع این پول دیجیتال می‌پردازیم.
تعریف ریال دیجیتال و جایگاه آن در میان انواع پول‌ها
ریال دیجیتال، گونه‌ای از پول دیجیتال است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود. این پول، برخلاف اسکناس‌های فیزیکی، به شکل توکن‌های دیجیتالی منتشر شده و قابلیت استفاده در تبادلات همتا به همتا را دارد.
پول دیجیتال بانک مرکزی میتواند در قالب‌های مختلفی نظیر حساب‌محور و توکن‌محور منتشر شود. توکن‌محور بودن ریال دیجیتال به این معناست که هر کاربر بدون نیاز به حساب متمرکز، میتواند با استفاده از توکن‌های دیجیتال، تبادلات مالی خود را انجام دهد.
اهداف توسعه ریال دیجیتال
بانک مرکزی ایران با توسعه ریال دیجیتال چندین هدف کلیدی را دنبال می‌کند:
- پاسخ به نیازهای اقتصاد دیجیتال: یکی از اهداف اصلی توسعه ریال دیجیتال، فراهم کردن بستری امن و موثر برای تراکنش‌های مالی در فضای اقتصاد دیجیتال است.
- بهبود سیستم‌های پرداخت: با ارائه یک روش جدید برای پرداخت، ریال دیجیتال میتواند دامنه گزینه‌های پرداخت را گسترش داده و نیاز به پول فیزیکی را کاهش دهد.
- مدیریت هزینه‌های اسکناس: انتشار ریال دیجیتال میتواند هزینه‌های چاپ و توزیع اسکناس را کاهش دهد.
زیست‌بوم و فرآیندهای تراکنش ریال دیجیتال
ریال دیجیتال به واسطه یک زیست‌بوم گسترده، که شامل بانک مرکزی، بانک‌ها، موسسات اعتباری و کاربران نهایی می‌شود، مدیریت و توزیع می‌گردد. بانک مرکزی به عنوان ناشر اصلی ریال دیجیتال، نقش کلیدی در مدیریت زیرساخت‌های مرتبط با این پول دیجیتال ایفا می‌کند.
مزایا و فرصت‌های ریال دیجیتال
توسعه ریال دیجیتال بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، به ایجاد فرصت‌های مناسبی در حوزه‌های مختلف می‌انجامد:
- تقویت اقتصاد دیجیتال: ریال دیجیتال به دلیل تسهیل در پرداخت‌های خرد و همتا به همتا، امکان گسترش فعالیت‌های اقتصادی در فضای دیجیتال را فراهم می‌کند.
- پشتیبانی از نظام پرداخت منعطف و تاب‌آور: این پول دیجیتال به عنوان مکمل سیستم‌های پرداخت فعلی عمل کرده و در مواقع اختلال در شبکه‌های کارت بانکی، میتواند به عنوان جایگزین قابل اطمینانی عمل کند.
چالش‌ها و تهدیدات بالقوه
اگرچه ریال دیجیتال مزایای زیادی دارد، اما چالش‌ها و تهدیداتی نیز وجود دارد:
- تأثیر بر واسطه‌گری بانکی: اگر میزان زیادی از سپرده‌های بانکی به ریال دیجیتال تبدیل شود، این مسئله میتواند بر توانایی بانک‌ها در وام‌دهی تأثیر منفی بگذارد.
- ملاحظات مربوط به امنیت و حریم خصوصی: حفظ امنیت اطلاعات کاربران و حریم خصوصی از جمله مهم‌ترین چالش‌های پیش روی توسعه ریال دیجیتال است.
فرآیندهای اجرایی و تکنیکی ریال دیجیتال
فرایند توسعه و اجرای ریال دیجیتال بانک مرکزی ایران شامل چندین مرحله فنی و اجرایی است که برای اطمینان از پیاده‌سازی درست و بهینه این پول دیجیتال در نظر گرفته شده‌اند. این مراحل به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند نیازهای مختلف کاربران و سیستم‌های بانکی را به بهترین نحو برآورده کنند.
- تولید و انتشار ریال دیجیتال:
ریال دیجیتال پس از تأیید قانونی و تأمین پشتوانه‌های لازم توسط بانک مرکزی تولید می‌شود و در کیف‌های ریال دیجیتال کاربران توزیع می‌گردد. هر واحد ریال دیجیتال معادل یک ریال فیزیکی است و از نظر ارزش هیچ تفاوتی با اسکناس و سایر پول‌های کشور ندارد.
ساختار دولایه توزیع ریال دیجیتال بانک مرکزی - مدل عملیاتی تراکنش‌های ریال دیجیتال:
کاربران می‌توانند از طریق کیف‌های دیجیتال خود، تراکنش‌های مالی را انجام دهند. فرآیند تراکنش شامل سه مرحله‌ی اصلی است: تأیید تراکنش توسط اعضای متولی، مرتب‌سازی تراکنش‌ها، و ثبت نهایی تراکنش‌ها در دفتر کل. این سه مرحله با استفاده از الگوریتم‌های اجماع و با همکاری بین بانک‌ها و مؤسسات مالی اجرا می‌شود.
سطوح عملیاتی احراز هویت و انجام تراکنش در شبکه ریال دیجیتال
الگوریتم‌های اجماع و امنیت در ریال دیجیتال
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های فنی در طراحی ریال دیجیتال، انتخاب الگوریتم اجماع مناسب است. برای اینکه تراکنش‌ها در شبکه ریال دیجیتال تأیید و به دفتر کل افزوده شوند، بانک مرکزی از الگوریتم‌های اجماع امن استفاده می‌کند.
الگوریتم‌های اثبات کار و اثبات سهم:
این الگوریتم‌ها که برای رمزارزهای معروف مانند بیت‌کوین و اتریوم استفاده می‌شوند، بر اساس رقابت محاسباتی یا میزان سهم هر عضو در شبکه تراکنش‌ها را تأیید می‌کنند.
الگوریتم‌های رای‌محور و تاب‌آوری در برابر حملات بیزانس:
در سیستم ریال دیجیتال، بانک مرکزی از الگوریتم “تاب‌آوری کاربردی حملات بیزانس” استفاده می‌کند. این الگوریتم بر مبنای رای‌گیری و تایید اکثریت برای ثبت تراکنش‌ها در دفتر کل عمل می‌کند، که امنیت بالایی برای جلوگیری از حملات مخرب و خطاهای احتمالی فراهم می‌آورد.
تأثیرات اقتصادی و ثبات مالی
توسعه و انتشار ریال دیجیتال تأثیرات مهمی بر نظام اقتصادی و مالی کشور خواهد داشت. برخی از این تأثیرات به شرح زیر است:
- کاهش هزینه‌های مربوط به چاپ و توزیع اسکناس:
با استفاده از ریال دیجیتال، هزینه‌های ناشی از چاپ و توزیع اسکناس به شکل چشمگیری کاهش خواهد یافت. این اقدام باعث بهبود بهره‌وری اقتصادی و کاهش فشارهای مالی ناشی از تولید پول نقد می‌شود. - حفظ ثبات مالی:
یکی از مهم‌ترین مسائل در انتشار ریال دیجیتال، تأثیر آن بر بانک‌ها و ثبات مالی است. با توجه به اینکه ریال دیجیتال ممکن است جایگزین بخشی از سپرده‌های بانکی شود، بانک‌ها باید راهکارهایی برای جلوگیری از کاهش نقدینگی و حفظ قدرت وام‌دهی خود پیدا کنند.
مزایای ریال دیجیتال برای کاربران و اقتصاد دیجیتال
انتشار و استفاده از ریال دیجیتال، مزایای زیادی برای اقتصاد دیجیتال و کاربران نهایی به همراه خواهد داشت. این مزایا عبارتند از:
بهبود سیستم‌های پرداخت دیجیتال:
با استفاده از ریال دیجیتال، کاربران می‌توانند به راحتی و با سرعت بالا، پرداخت‌های خرد و کلان خود را انجام دهند. این ابزار به طور ویژه برای تراکنش‌های آنلاین و پرداخت‌های همتا به همتا طراحی شده است.
کاهش وابستگی به پول نقد:
ریال دیجیتال میتواند به عنوان یک جایگزین امن و معتبر برای پول نقد عمل کند. این امر به کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس و مشکلات مربوط به حمل و نقل و ذخیره‌سازی پول فیزیکی منجر می‌شود.
افزایش شفافیت و مبارزه با پولشویی:
استفاده از فناوری‌های دفتر کل توزیع شده و زنجیره بلوک (بلاکچین) باعث می‌شود تمامی تراکنش‌های مالی به صورت شفاف و غیرقابل تغییر ثبت شوند. این ویژگی به مبارزه با پولشویی و جرائم مالی کمک می‌کند.
چالش‌ها و ملاحظات امنیتی
اگرچه ریال دیجیتال مزایای بسیاری دارد، اما توسعه آن با چالش‌های امنیتی و فنی همراه است. یکی از مهم‌ترین ملاحظات، حفظ حریم خصوصی کاربران است. بانک مرکزی باید تعادلی بین شفافیت تراکنش‌ها و حفاظت از اطلاعات شخصی کاربران برقرار کند تا امنیت داده‌ها به خطر نیفتد.
سخن پایانی
ریال دیجیتال بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک ابزار نوین پرداخت، قابلیت‌های بسیاری را برای توسعه اقتصاد دیجیتال و بهبود سیستم‌های مالی به همراه دارد. با این حال، برای موفقیت این پروژه، لازم است ملاحظات امنیتی و اقتصادی به دقت بررسی شوند و اجرای آن با توجه به تجارب بین‌المللی و تحقیقات محلی انجام شود.
